مننژیت در کودکان ، از علل تا درمان

مننژیت در کودکان بیماری‌‌ جدی و پرخطری است که می‌تواند بر روی سیستم عصبی مرکزی کودکان و بزرگسالان تاثیر بگذارد. این بیماری به صورت التهاب غشا مغز و نخاع (مننژیت باکتریایی) یا التهاب غشا مغز (مننژیت ویروسی) رخ ‌می‌دهد. در صورت عدم تشخیص و درمان سریع، مننژیت می‌تواند منجر به عوارض جدی مانند سکته مغزی، اختلالات عصبی دائمی و حتی مرگ شود. در این مقاله به بررسی علل، علائم، تشخیص و درمان مننژیت در کودکان خواهیم پرداخت.

مننژیت در کودکان چه زمانی ایجاد می شود؟

انواع بیماری مننژیت در کودکان

در کودکان، بیماری مننژیت می‌تواند به صورت مختلفی رخ دهد. این بیماری معمولا به دو دسته‌ی اصلی تقسیم می‌شود :

مننژیت باکتریایی

این نوع مننژیت شایع تر از سایر انواع مننژیت در کودکان است و ممکن است به سرعت پیشرفت کرده و وضعیت جدی برای جان کودک ایجاد کند. نوعی از باکتری‌ها معمولا عامل این نوع مننژیت هستند، به عنوان مثال باکتری هموفیلوس اینفلوآنزا (Haemophilus influenzae) و پنوموکوک (Pneumococcus) که در واکسین‌های روتین کودکان جلوگیری می‌شود.

علائم عمده این نوع مننژیت شامل تب بالا، سردرد شدید، استفراغ، سفتی گردن، درد گردن، تشنج، بی‌اشتهایی و خواب آلودگی است و درمان آن شامل مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها است که توسط پزشک تجویز می‌شود. درمان زودهنگام بسیار مهم است تا از عوارض جدی و تشکیل آبسهٔ مغزی جلوگیری شود.

مننژیت ویروسی

نوع دیگری از مننژیت در کودکان که عمدتاً به علت عفونت ویروسی رخ می‌دهد، منطیت ویروسی است. ویروس‌های مختلفی از جمله ویروس هرپس سیمپلکس (Herpes Simplex) و ویروس تبخال (Enterovirus)  می‌توانند عامل این نوع مننژیت باشند، 

علائم شایع این نوع مننژیت شامل تب، سردرد، استفراغ، خستگی، ضعف عمومی، آپاتی (بی‌اشتهایی) است. در اغلب موارد، مننژیت ویروسی به طور خودبخود بهبود می‌یابد و درمان خاصی نیاز ندارد. در صورت نیاز، پزشک ممکن است تجویزاتی برای کنترل علائم موجود شامل آنتی‌ویروس‌ها یا درمان پشتیبانی داشته باشد.

علائم و نشانه های مننژیت در کودکان

علائم و نشانه‌های مننژیت در کودکان بسته به سن کودک و نوع آن متفاوت است، اما شایع‌ترین علائم و نشانه‌های مننژیت در کودکان به شرح زیر است:

روش های تشخیص مننژیت در کودکان

تشخیص مننژیت در کودکان باید توسط پزشک متخصص صورت بگیرد و بستگی به علائم و نشانه‌ها، ارزیابی بالینی و آزمایشات تشخیصی دارد. روش های تشخیص مننژیت شامل موارد زیر است:

ا رزیابی بالینی

پزشک به دقت سوابق بالینی کودک را بررسی می‌کند که شامل نشانه‌ها و علائم حاضر، سابقه واکسیناسیون، عوامل خطر و سوابق بیماری قبلی است.

معاینه فیزیکی

پزشک بررسی فیزیکی جامعی از کودک انجام می‌دهد. این شامل معاینه گردن، ستون فقرات، ارزیابی عملکرد عصبی و بررسی نشانه‌های پوستی و دیگر علائم جسمانی است.

آزمایشات شناختی

آزمایش‌های پروتئین، لومپار بانج، گلوکز و آزمایش PCR از جمله آزمایش‌های تشخیصی مننژیت کودکان هستند کهدر مراحل اولیه برای تشخیص درست توسط پزشک متخصص اجرایی می‌شود.

تصویربرداری مغز و نخاع

در برخی موارد، تصویربرداری مغز و نخاع (مانند اسکن MRI) ممکن است برای بررسی تغییرات و التهابات در مناطق مغزی استفاده شود.

راه های درمان مننژیت کودکان

درمان مننژیت کودکان بستگی به عامل آن(باکتری یا ویروس) و شدت بیماری دارد. از جمله درمان‌های مننژیت کودکان می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

دارو درمانی

برای مثال استفاده از آنتی‌بیوتیک‌ها جهت کنترل و درمان عفونت باکتریایی مننژیت الزامی است. نوع آنتی‌بیوتیک و مدت مصرف آن بستگی به نوع باکتری موجود و حساسیت آن به دارو دارد. درمان مننژیت کودکان معمولا با داروهایی مانند سفتریاکسون (Ceftriaxone) یا سفوتاکسیم (Cefotaxime) انجام می‌شود.

پشتیبانی درمانی

در صورت نیاز، ممکن است نیاز به مانیتورینگ فشار خون، هیدراتاسیون (تزریق مایعات)، کاهش تب، کنترل درد و مراقبت نورولوژیک (مراقبت از عملکرد عصبی) باشد.

مراقبت های عادی و روزمره

 در بیشتر موارد، مننژیت ویروسی به طور خودبخود بهبود می‌یابد و نیازی به درمان خاصی ندارد. در این موارد، توصیه می‌شود استراحت کافی، مایعات بیشتر، آنتی‌تیک و درمان سایر علائم مربوطه را ارائه دهید.

درمان هدفمند

در بعضی موارد خاص، ممکن است نیاز به درمان ویروس خاصی باشد. برای مثال، در صورت مشخص شدن عفونت هرپس سیمپلکس (Herpes Simplex) به عنوان عامل مننژیت، ممکن است آنتی‌ویروسها مانند اسیکلوویر (Acyclovir) تجویز شود.

مراقبت‌های پاراکلینیکال

پشتیبانی تزریق مایعات: در صورت نیاز به تعداد زیادی از مایعات، ممکن است نیاز به تزریق مایعات و الکترولیت‌ها داشته باشید تا هیدراتاسیون مناسب حاصل شود و تعادل الکترولیتی حفظ شود.

مراقبت‌های نورولوژیک: بررسی و نظارت مرتب بر عملکرد عصبی، اندازه‌گیری مقادیر فشار داخل جمجمه و بررسی دیگر نشانه‌های عصبی برای ارزیابی و پیگیری وضعیت عصبی کودک انجام می‌شود.

عوارض و خطرات مننژیت در کودکان

مننژیت در کودکان می‌تواند عوارض و خطرات جدی را به همراه داشته باشد. مهمترین عوارض و خطرات مننژیت در کودکان عبارتند از:

+ عوارض عصبی: مننژیت می‌تواند باعث آسیب به سیستم عصبی مرکزی شود. این عوارض می‌تواند شامل تشنج، سردرد شدید، کمبود توجه، ضعف عضلانی، مشکلات حافظه و یادگیری، تغییر در رفتار و شخصیت، کاهش شنوایی و بینایی، و حتی کما باشد.

+ عوارض عروقی: مننژیت می‌تواند باعث التهاب عروق مغزی شود که منجر به عوارضی مانند سکته مغزی، نارسایی عروق مغزی، و خونریزی مغزی می‌شود.

+ عوارض مربوط به سیستم تنفسی: مننژیت ممکن است تنفس کودک را تحت تأثیر قرار دهد و عوارضی مانند تنگی نفس، آب رساندن، و اکسیژن‌سازی نامناسب را ایجاد کند.

+ عوارض قلبی: مننژیت می‌تواند باعث التهاب قلب شود و عوارضی مانند آریتمی قلبی (اختلال در ضربان قلب) و بیماری های قلبی کودکان را به همراه داشته باشد.

+ عوارض کلیوی: در برخی موارد، مننژیت ممکن است باعث آسیب به کلیه‌ها شود و عوارضی مانند نارسایی کلیه را ایجاد کند.

+ عوارض جنینی: در صورتی که مننژیت در زمان بارداری رخ دهد، ممکن است به طور مستقیم بر جنین تأثیر بگذارد و باعث مشکلات جنینی یا تولد نوزاد مبتلا به مننژیت شود.

کدام واکسن‌های مننژیت برای کودکان در ایران در دسترس است؟

در ایران، واکسن‌های مننژیت که برای کودکان در دسترس هستند عبارتند از:

1. واکسن مننژیت A و C (مننژوکوک A و C)
   • این واکسن برای پیشگیری از عفونت‌های باکتریایی ناشی از سروگروه‌های A و C مننژیت مورد استفاده قرار می‌گیرد.
   • این واکسن در برنامه ملی واکسیناسیون کودکان ایران قرار دارد و در دو نوبت به کودکان تزریق می‌شود.
2. واکسن مننژیت B (مننژوکوک B):
   • این واکسن برای پیشگیری از عفونت‌های ناشی از سروگروه B مننژیت کاربرد دارد.
   • واکسن مننژیت B هنوز در برنامه ملی واکسیناسیون ایران قرار نگرفته است، اما می‌تواند به صورت انفرادی و با نسخه پزشک تزریق شود.
3. واکسن مننژیت چندگانه (مننژوکوک A، C، Y و W135):
   • این واکسن برای محافظت در برابر چهار سروگروه اصلی مننژیت مورد استفاده قرار می‌گیرد.
   • واکسن مننژیت چندگانه در برنامه ملی واکسیناسیون کودکان ایران قرار ندارد، اما در صورت نیاز با تجویز پزشک قابل تزریق است.

بنابراین واکسن‌های مننژیت A و C در برنامه ملی واکسیناسیون ایران موجود هستند، اما واکسن‌های مننژیت B و چندگانه باید به صورت انفرادی و با تجویز پزشک تزریق شوند.

کلام آخر

نیاز به درمان سریع و مناسب مننژیت در کودکان بسیار اهمیت دارد تا عوارض و خطرات جدی کاهش یابد. در صورت بروز علائم مننژیت مانند تب شدید، سردرد شدید، استفراغ، آزار و اذیت از نور، سفتی گردن و آلتونی (ضعف عضلات)، حتماً به پزشک کودکان مراجعه کنید.