نفخ شکم در کودکان یکی از مشکلات رایجی است که بسیاری از والدین با آن مواجه می‌شوند. این عارضه می‌تواند باعث ناراحتی، بی‌قراری و حتی درد در کودک شود. عوامل مختلفی مانند تغذیه، نحوه بلع هوا هنگام شیر خوردن یا حساسیت‌های گوارشی می‌توانند در بروز نفخ نقش داشته باشند. در بیشتر موارد، این مشکل موقتی است و با رعایت نکات ساده‌ای می‌توان آن را کاهش داد. آگاهی از علت‌های ایجاد نفخ و روش‌های تسکین آن می‌تواند به والدین کمک کند تا کودکشان را آرام کرده و از بروز ناراحتی‌های بیشتر جلوگیری کنند.
نفخ شکم در کودکان چیست؟
نفخ شکم در کودکان به حالتی گفته می‌شود که مقدار زیادی گاز در معده یا روده تجمع پیدا کرده و باعث احساس پری، سفتی و ناراحتی در شکم می‌شود. این وضعیت می‌تواند با علائمی مانند بی‌قراری، درد شکم، گریه‌های مداوم (به‌ویژه در نوزادان)، باد کردن شکم و دفع مکرر گاز همراه باشد.
نفخ معمولا در اثر عوامل مختلفی مانند بلعیدن هوا هنگام غذا خوردن، مصرف برخی غذاهای نفاخ، یبوست، عدم تکامل دستگاه گوارش یا حساسیت‌های غذایی ایجاد می‌شود. در بسیاری از موارد، این مشکل موقتی است و با تغییر در الگوی تغذیه، ماساژ شکم و رعایت برخی نکات ساده برطرف می‌شود. با این حال، اگر نفخ کودک مداوم باشد و با علائم شدیدی مانند استفراغ، کاهش وزن یا بی‌اشتهایی همراه شود، نیاز به بررسی‌های توسط بهترین متخصص اطفال دارد.
علل بروز نفخ شکم در کودکان
نفخ شکم در کودکان می‌تواند به دلایل مختلفی رخ دهد که برخی از آن‌ها به رژیم غذایی و برخی دیگر به عملکرد سیستم گوارشی مرتبط هستند. در ادامه به مهم‌ترین علت‌های نفخ شکم در کودکان اشاره می‌کنیم:
۱. بلعیدن هوا هنگام غذا خوردن
کودکان، به‌ویژه نوزادان، هنگام شیر خوردن یا نوشیدن مایعات ممکن است هوای زیادی ببلعند که این موضوع می‌تواند باعث تجمع گاز در معده و ایجاد نفخ شود. استفاده از شیشه‌شیر نامناسب، مکیدن طولانی‌مدت پستانک یا گریه زیاد نیز از عواملی هستند که باعث ورود هوا به معده کودک می‌شوند.
۲. تغذیه نامناسب و مصرف برخی مواد غذایی
برخی از غذاها مانند حبوبات، لبنیات، کلم، گل‌کلم، نوشیدنی‌های گازدار و غذاهای سرشار از فیبر می‌توانند باعث افزایش تولید گاز در معده و روده شوند. مصرف بیش از حد این مواد می‌تواند در کودکان خردسال باعث نفخ و ناراحتی شکمی شود. همچنین، برخی از نوزادان ممکن است به لاکتوز موجود در شیر حساس باشند که منجر به گاز و نفخ می‌شود.
۳. عدم تکامل کامل سیستم گوارشی
در نوزادان و کودکان خردسال، سیستم گوارشی هنوز به‌طور کامل تکامل نیافته است. این مسئله می‌تواند باعث هضم ناقص برخی از غذاها و در نتیجه تجمع گاز در معده و روده شود. رشد تدریجی سیستم گوارش معمولاً باعث کاهش نفخ در کودکان با گذر زمان می‌شود.
۴. یبوست و اختلالات گوارشی
کودکانی که دچار یبوست هستند، بیشتر در معرض نفخ شکم قرار دارند. تجمع مواد غذایی در روده و کاهش حرکات روده‌ای باعث ایجاد گاز و احساس سنگینی در شکم می‌شود. عدم مصرف کافی آب و فیبر یکی از دلایل شایع یبوست و نفخ در کودکان است.
۵. آلرژی‌ها و حساسیت‌های غذایی
برخی از کودکان ممکن است به بعضی از مواد غذایی مانند شیر گاو، گلوتن یا برخی میوه‌ها حساسیت داشته باشند. این حساسیت می‌تواند باعث مشکلات گوارشی مانند نفخ، درد شکمی، اسهال یا یبوست شود. شناسایی و حذف مواد حساسیت‌زا از رژیم غذایی کودک می‌تواند به کاهش این علائم کمک کند.
۶. رشد و تغییرات هورمونی
در برخی از مراحل رشد، مانند دوران نوزادی یا اوایل کودکی، ممکن است تغییرات هورمونی بر عملکرد دستگاه گوارش تأثیر بگذارند. این تغییرات می‌توانند باعث افزایش تولید گاز و نفخ شکم در برخی کودکان شوند.
۷. عفونت‌های گوارشی
وجود عفونت‌های ویروسی یا باکتریایی در سیستم گوارشی کودک می‌تواند باعث اختلال در هضم و افزایش گاز در روده شود. در این شرایط، ممکن است کودک علاوه بر نفخ، علائمی مانند اسهال، استفراغ یا بی‌اشتهایی را نیز تجربه کند.
۸. مصرف برخی داروها
برخی از داروهای خاص، مانند آنتی‌بیوتیک‌ها، می‌توانند تعادل باکتری‌های مفید روده را بر هم بزنند و باعث ایجاد مشکلات گوارشی مانند نفخ شوند. در چنین مواردی، استفاده از پروبیوتیک‌ها تحت نظر پزشک می‌تواند به بهبود وضعیت گوارشی کودک کمک کند.
با شناسایی علت‌های احتمالی نفخ در کودکان و رعایت نکات تغذیه‌ای و مراقبتی، می‌توان به کاهش این مشکل و بهبود سلامت گوارشی آن‌ها کمک کرد.
در صورتی که هر سوالی در زمینه کم خونی نوزاد خود دارید، می توانید با مطب دکتر علی فرجی بهترین متخصص اطفال در خیابان دولت تماس بگیرید و مشاوره شوید.
زمان مراجعه به پزشک
نفخ شکم در کودکان اغلب طبیعی است و بیشتر به دلیل هضم غذا یا گازهای گوارشی اتفاق می‌افتد. اما در برخی مواقع ممکن است نشانه‌ای از مشکلی جدی‌تر باشد که نیاز به توجه پزشکی دارد. در صورتی که کودک شما علائم زیر را داشت، بهتر است به دکتر مراجعه کنید:
- درد شدید یا مداوم شکم که باعث گریه و ناراحتی شدید می‌شود.
- تب همراه با نفخ شکم.
- استفراغ یا بالا آوردن مکرر پس از غذا.
- کاهش وزن یا بی‌اشتهایی.
- یبوست شدید یا اسهال مداوم.
- تورم شدید شکم که خیلی قابل مشاهده است.
اگر هیچ‌کدام از این علائم را مشاهده نمی‌کنید و نفخ شکم معمولی است، معمولا نگران کننده نیست. با این حال، همیشه در صورت نگرانی با پزشک مشورت کنید.
بیشتر بخوانید: کم خونی در نوزادان
روش‌های درمان نفخ شکم در کودکان
روش های درمان نفخ شکم در کودکان عبارتند از:
ماساژ شکم
ماساژ ملایم شکم کودک می‌تواند به کاهش گازهای محبوس‌شده و کاهش نفخ کمک کند. برای این کار، کف دست خود را روی شکم کودک قرار دهید و با حرکات دایره‌ای در جهت عقربه‌های ساعت ماساژ دهید. این کار به حرکت گازها در روده و کاهش فشار شکمی کمک می‌کند. انجام این روش قبل از خواب یا بعد از شیر خوردن می‌تواند مؤثر باشد.
علاوه بر این، خم کردن آرام پاهای کودک به سمت شکم (به‌ویژه در نوزادان) به آزاد شدن گازها کمک می‌کند. این تمرین را چندین بار انجام دهید تا کودک احساس راحتی بیشتری کند. همچنین، اطمینان حاصل کنید که لباس‌های کودک خیلی تنگ نباشد، زیرا فشار زیاد روی شکم می‌تواند نفخ را بدتر کند.
تغییر در رژیم غذایی
در کودکانی که از شیر مادر تغذیه می‌کنند، ممکن است برخی از غذاهایی که مادر مصرف می‌کند باعث نفخ نوزاد شود. موادی مانند لبنیات، کلم، حبوبات و نوشیدنی‌های گازدار می‌توانند باعث افزایش گاز شوند. در این موارد، مادر می‌تواند با حذف یا کاهش این مواد از رژیم غذایی خود تأثیر آن را بررسی کند.
اگر کودک از شیر خشک استفاده می‌کند، ممکن است برخی از انواع شیر خشک باعث نفخ شوند. تغییر به یک نوع شیر خشک ضدنفخ یا مشورت با پزشک برای انتخاب گزینه مناسب می‌تواند کمک‌کننده باشد. در کودکان بزرگ‌تر، مصرف غذاهای نفاخ مانند فست‌فودها، نوشیدنی‌های گازدار و غذاهای چرب باید محدود شود. همچنین، جویدن آرام غذا و مصرف فیبر کافی به هضم بهتر کمک می‌کند.
استفاده از گرمای ملایم
گرما می‌تواند به آرامش عضلات شکم و کاهش گرفتگی ناشی از نفخ کمک کند. برای این کار می‌توان از یک پارچه گرم یا کیسه آب گرم که با حوله پوشانده شده است، روی شکم کودک استفاده کرد. این کار باعث افزایش جریان خون در ناحیه شکم و کاهش درد می‌شود.
البته باید دقت کرد که گرما بیش از حد نباشد تا از سوختگی پوست جلوگیری شود. استفاده از این روش قبل از خواب می‌تواند به کودک کمک کند تا خواب راحت‌تری داشته باشد.
استفاده از داروهای ضدنفخ
در برخی موارد، پزشک ممکن است داروهای ضدنفخ مانند سایمتیکون را توصیه کند. این دارو به تجزیه حباب‌های گاز در معده کمک کرده و باعث کاهش نفخ می‌شود. این دارو معمولاً بی‌خطر است و می‌توان آن را مطابق دستور پزشک استفاده کرد.
با این حال، داروها باید به‌عنوان آخرین گزینه استفاده شوند و بهتر است ابتدا روش‌های طبیعی مانند تغییر رژیم غذایی و ماساژ شکم امتحان شوند. همچنین، استفاده بیش از حد از داروهای ضدنفخ ممکن است باعث وابستگی دستگاه گوارش به آن‌ها شود، بنابراین باید با احتیاط مصرف شوند.
اطمینان از صحیح بودن شیردهی
در نوزادانی که از شیر مادر تغذیه می‌کنند، وضعیت شیردهی اهمیت زیادی دارد. اگر نوزاد به درستی به سینه مادر متصل نشود، ممکن است همراه با شیر مقدار زیادی هوا ببلعد که منجر به نفخ می‌شود. اطمینان از قرارگیری صحیح دهان نوزاد روی سینه و جلوگیری از ورود هوا می‌تواند از این مشکل جلوگیری کند.
همچنین، در نوزادانی که از شیشه‌شیر استفاده می‌کنند، باید از سرشیشه‌های ضدنفخ یا سرشیشه‌هایی که جریان مناسبی دارند، استفاده کرد. بعد از هر وعده شیر، گرفتن آروغ نوزاد نیز به خروج هوای اضافی از معده و جلوگیری از نفخ کمک می‌کند.
نتیجه گیری
درمان نفخ شکم در کودکان نیازمند ترکیبی از روش‌هایی مانند تغییر در رژیم غذایی، دارو درمانی، ماساژ و … است. با رعایت نکات تغذیه‌ای و شیردهی صحیح، می‌توان از بروز این مشکل جلوگیری کرد و آرامش بیشتری برای کودک فراهم نمود.
